William Knies is een 3D kunstenaar uit Utrecht en studeerde in 2020 cum laude af aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Al op jonge leeftijd werd hij onderdeel van de razendsnelle internetcultuur, waarin hij zich de nieuwe media totaal eigen heeft gemaakt (o.a. memes, video’s, GIF’s). Zijn werk focust zich op de plekken waar het schuurt tussen tussen onze digitale en fysieke wereld. Hij reflecteert op hoe mensen de wereld en realiteit beleven en stelt vragen bij kwesties zoals identiteit en onze nabije toekomst. Voor zijn afstudeeronderzoek aan de HKU dook hij in de wereld van hikikomori. De 3D animatie van 2,5 minuut die hij maakte, genaamd ‘Hikikomori’, toont de wereld van een moderne kluizenaar in een grote stad. De jongen in de film lijkt op het eerste gezicht een eenzaam bestaan te leiden, maar VR maakt het voor hem mogelijk om weer in contact te komen met anderen. Het reizen tussen verschillende realiteiten laat hem tijdelijk ontsnappen naar een gedroomde wereld. Hikikomori verbeeldt het conflict tussen technologische simulatie en de menselijke behoefte aan verbinding. Bij het zien van de film vraag je je af: voor wie is deze levensstijl nu eigenlijk het probleem?
DE MODERNE KLUIZENAAR
Oorspronkelijk dacht men in Japan aan een psychiatrische ziekte: waarom zouden deze jongeren zich terugtrekken en deze vorm van “withdrawal neurosis” vertonen? Waarom zouden zij weigeren om naar school en naar de sportclub te gaan? Wat blijkt na onderzoek: hikikomori is een stille aanklacht tegen de postmoderne cultuur die met de opkomst van het neoliberalisme in steden is ontstaan. Econoom Noreena Hertz spreekt in haar boek De Eenzame Eeuw over de invloed van kapitalisme en het effect van transactionele relaties (voort wat hoort wat) op onze sociale verhoudingen tot elkaar. In de Volkskrant stelt zij: “Eenzaamheid omvat ook hoe we ons buitengesloten voelen door politici, hoe afgesneden we ons voelen van ons werk en onze werkplek, hoe machteloos, onzichtbaar en monddood velen van ons denken te zijn”. De hikikomori verklaren zich ook zo. Zij zien geen andere uitweg dan zich terugtrekken uit de postindustriële monocultuur. Een appartement of slaapkamer biedt dan een veilige en controleerbare omgeving, ver weg van het oordeel van de ander.
“School is a monoculture, everyone has to have the same opinion. If someone says something they’re out of the group” – Ichika (een hikikomori via BBC)
Inmiddels weet men dat hikikomori geen cultureel fenomeen is. Ook in India en de Verenigde Staten kiezen jonge stedelingen er vaker bewust voor om zich minimaal zes maanden vrijwillig terug te trekken uit de maatschappij. Toch worden ze vaak gepsychiatriseerd. Deze mensen zouden afwijken van de norm en kampen met verschillende vormen van sociale angst, stelt de geestelijke gezondheidszorg. Wat het meest voor de hand ligt, blijkt in slechts 30% van de gevallen een probleem: een internet of technologieverslaving als oorzaak voor de ziekte. Er speelt dus meer dan men denkt, onder die jonge mensen in de miljoenensteden. De hikikomori kunnen ons inspireren om onszelf een andere samenleving voor te stellen, waarin we elkaar minder beschamen en beschuldigen van anders-denken of anders-doen. Kun jij je voorstellen dat je je langdurig zou terugtrekken uit de maatschappij om even verlost te zijn van het oordeel van de ander (niet alleen mensen in je omgeving, maar bijvoorbeeld ook de media)?
Scroll naar beneden om te luisteren naar het gesprek tussen William Knies en Marjan Slob.
In het werk van Knies bestaan drie werelden tegelijkertijd. We zien een opeenvolging van scènes van lege en grijze stedelijke landschappen. In het midden zit een jongen bij zijn computer, de poort naar een andere wereld. Een ventilator draait langzaam. De luxaflex is dicht. De jongen zet zijn Virtual Reality (VR) bril op. In de lichte, virtuele wereld wenkt een zwevend figuur in een wit gewaad de jongen. Haar ogen geven licht. Hier is het fijn.
IN GESPREK MET EEN FILOSOOF
William Knies trok zich om zijn afstudeerfilm te maken maandenlang terug in zijn kamer. Dat de lockdown van corona net was begonnen, was toeval. Voor Knies was het terugtrekken eigenlijk geen enkel probleem. Zijn docenten leken zich echter meer zorgen te maken: ‘Wordt niet zo, ga niet helemaal naar binnen keren, kom je wel genoeg buiten, zeiden mijn docenten”, vertelt Knies.
Curator Rinke Vreeke zag een verband tussen de inzichten van Knies en de observaties van de Utrechtse filosofe Marjon Slob. Filosofe Marjan Slob publiceerde namelijk in oktober 2020 het boek ‘De lege hemel: over eenzaamheid’, waarin ze aan de hand van romans, films, grote denkers verbanden legt tussen eenzaamheid, podiumvrees, maskers en ruimtereizen. Slob benadert eenzaamheid op een heel andere manier dan de meeste mensen. Als onderdeel van het onderzoek Living Apart Together, gingen zij met elkaar in gesprek. Samen onderzoeken Knies en Slob of het eigenlijk wel terecht is, dat de generatie van Marjan vaak zo negatief oordeelt over het onlinegedrag van de generatie van William.
“Hoe kun je je nou, als twintiger, verhouden tot de wereld zonder altijd maar fysiek contact op te zoeken en wat betekent dat? Ik ben nieuwsgierig hoe dat voor William is, hoe hij dat ziet” – Marjan Slob
